Хуульчид, хуульч болохоор суралцаж буй оюутнуудын гарцаагүй унших ном бол Чезаре Бекариагийн "Гэмт хэрэг ба ялын тухай" гэх ном. Эхний өгүүлбэрээрээ л надад нийгмийн гэрээг буюу хууль гэж юу болохыг ой тоонд ортол хэлээд өгсөн юмдаг. Хууль, түүнийг яагаад хамгаалах учиртайг маш тодорхой тайлбарлангаа бусад энгийн үнэнийг хамтад нь бичичихжээ. Энэ номыг Г.Эрдэнэбат багш орчуулаад хоёр ч удаа хэвлүүлээд байгаа.
Саяхан нэг сэргээж харсан чинь "цаг үеийн нөхцөл байдлаас" болоод юмуу яагаад ч юм энэ хэсэг их анхаарууштай санагдлаа:
"... эрх чөлөөг эрдэм мэдлэгийн хамт түгээн дэлгэрүүл. Соёл гэгээрэлтэй муу үйл урвуу, харин сайн үйл шууд хамааралтай байдаг. Бусдыг залин мэхлэгчид ямагт хүмүүсийн бүдүүлэг харанхуйг далимдуулдаг бөгөөд ухаарч гэгээрсэн хүмүүс тэднийг илчилж орхидог юм. Ард олон гэгээрлийн үр шимийг хүртэхээрээ үг дуугүй хүлцэн дагахаас татгалзаж, эрх мэдэлтэнд шүтэхийг болиод оронд нь хуулийг өргөмжилж, түүний хүч нөлөө хөдлөшгүй болон тогтдог".
Хүмүүс эрх чөлөөтэй гэх боловч энэ эрх чөлөөгөө эрхэмлэн хамгаалах ухаарал /awareness гэх гэсийн/ байхгүй бол эрх чөлөөгөө тавиад тууж байгаагаа анзаарахгүй байсаар нэг л мэдэхэд George Orwell-ийн 1984 болно. Ядаж л бусдын сайхан амлалтуудад баярлахаасаа өмнө эргэлзэж тунгааж үзмээр байна. "Эрдэм мэдлэгийн гол уурхай" гэгддэг их дээд сургуулийг онц сурвал үнэгүй болгоно гэнэ. Өнөөгийн тогтолцоонд онц сурах шиг амархан юм байхгүйг оюутан бүр л мэднэ.
Үнэгүй боловсол - үнэ цэнэгүй боловсрол - мөнгөгүй боловсрол - сайн багшгүй боловсрол - төрийг царайчилсан боловсрол - төрөөс хараат боловсрол - мунхаг боолууд л гэж буугаад байна да, миний хувьд.
Гэхдээ арай ч энэ зүйл биелэх боломж гарахгүй байлгүй дэ;)
Номын тухайд монгол эхийг Эрка багшаас, англи хэл дээр нь эндээс олоод үзээрэй: Cesare Beccaria "On crimes and punishments".
